Waarom mediation zo weinig bekend is, wat een mediator precies kan doen, en wanneer je een beroep doet op een mediator.

De grote onbekende

‘Medi-tatie? Me-dia-…?’ Bevreemd kijkt de winkelier naar het visitekaartje dat ik hem zojuist heb gegeven. Het overkomt mij wel vaker. Wanneer ik inkopen doe voor mijn bedrijf en een winkelier mijn kaartje geef met de gegevens voor de facturatie,dan struikelt hij steevast over de naam van mijn bedrijf. ‘Mediation’ is een term die er vreemd uitziet voor de modale mens.

‘Wat is dat dan, een mediator?’ vraagt hij nieuwsgierig, wanneer het begrip ontcijferd is.
Ik leg het uit: ‘Ik breng mensen die ruzie hebben samen en los met hen het conflict op.’

Antwoord: ‘Dan zul jij wel veel werk hebben!’

Hij heeft gelijk. Er is meer dan werk genoeg voor mediators op de wereld. Op radio en tv horen en zien we niets anders dan conflicten. En toch kan ik als mediator niet gaan zitten wachten tot mensen mij bellen: ik moet er hard voor werken om mijn bedrijf onder de aandacht te brengen.

Mediator: een neutrale term

In Nederland is de term mediator al goed ingeburgerd. In België is dat een stuk minder. De term bemiddelaar doet wel vaag een belletje rinkelen, maar die vermijd ik liever. Een bemiddelaar kun je immers op vele gebieden zijn, een makelaar bijvoorbeeld, is een bemiddelaar bij het vinden van een huis. Daarom prefereer ik de neutrale term mediator. Jammer genoeg is de term mediator nog niet wettelijk beschermd en ontbreekt een officiële definitie momenteel. Ik hanteer de term mediator hier voor de professional die tussenkomt in alle probleemsituaties met een relationele dimensie: met andere woorden problemen – conflicten – waar een of meer andere personen bij betrokken zijn.

Hoe kom je bij een mediator terecht?

Meestal komen mensen bij mij terecht via een doorverwijzing. Die kan komen van een arts of psycholoog, maar meestal zijn het grotere instanties die een beroep doen op mediators: welzijnsinstellingen, personeelsdiensten en externe preventiediensten.

Steeds vaker doen met name preventiediensten echter een beroep op eigen personeel voor een mediation. Ik ben zelf gecertificeerd preventieadviseur psychosociale aspecten, maar heb altijd bewust vermeden om in dienstverband te gaan werken. Waarom? Ik ben ervan overtuigd dat ik alleen als zelfstandig mediator absolute onafhankelijkheid en neutraliteit kan garanderen, en dat zijn nu net twee aspecten die van cruciaal belang zijn in een mediation.

Ook privépersonen komen wel eens bij mij terecht, maar dat is heel uitzonderlijk. Heeft iemand ruzie met een buur, wordt hij gepest op het werk of wordt hij geconfronteerd met geweld, dan is zijn reflex om de politie in te schakelen, de rechtbank, een advocaat, de vakbond of de externe preventieadviseur waarbij zijn werkgever is aangesloten.  Pas veel later in de procedure komt er – misschien – een mediator aan te pas. Hoe komt dat?

Werkt mediation wel? De achttiende kameel.

Hoe komt het dat mediation zo onbekend en onbemind is?

Als het kalf verdronken is, dempt men de put

Mediators worden momenteel systematisch te laat ingeschakeld. Pas wanneer een formele procedure is opgestart waarbij de maatregel ‘schakel een mediator in’ in het draaiboek is opgenomen, wordt een mediator gecontacteerd. Tegen dan is het echter meestal al veel te laat.De mediator kan op zijn best nog voor iets als ontslagbemiddeling zorgen.

Wil mediation werken dan moet de intentie er zijn om tot een gezamenlijke oplossing te komen. Op het moment dat bijvoorbeeld werkgever en werknemer de zaak voor de rechtbank brengen, is de relatie al om zeep. De betrokken partijen denken alleen nog maar aan geld en schadevergoedingen. Mediation is niets meer dan een formaliteit die geen echte kans meer krijgt.

Een straf is geen oplossing

Mediation is dus nog geen deel van onze cultuur, van de spontane reflexen. Betekent dat dat mensen liever vechten en strijden? Natuurlijk niet. Wie wil liever tijd, geld en energie verspillen? Als je mensen de keuze geeft, dan willen ze bovenal een oplossing. Juridische maatregelen en straffen lossen een probleem echter niet op. Niemand zegt ooit: ‘Na het krijgen van deze straf zie ik die mens weer graag.’ Een strijd geeft de illusie dat er iets constructiefs gebeurt en daardoor lijkt een gevecht bedrieglijk veel op een oplossing. Het tegendeel is echter waar.
En de mediator dan, wat kan die doen? Een buitenstaander zonder wettelijk gezag die alleen maar praat –kan die de oplossing brengen? Ja! Er is een verhaal dat heel goed illustreert hoe dat mogelijk is: het verhaal over de achttiende kameel.

De achttiende kameel

Er was eens een man die zeventien kamelen naliet aan zijn drie zonen. De helft van de kamelen was bestemd voor de oudste zoon, een derde deel was voor de middelste zoon, en een negende deel was voor de jongste bedoeld.

De zonen gingen rond de tafel zitten om de erfenis te verdelen, maar kwamen er niet uit. Zeventien kun je namelijk niet delen door twee, drie of negen. Uiteindelijk deden ze een beroep op een wijze, oude vrouw.

Na enig wikken en wegen zei de vrouw: ‘Neem mijn kameel erbij. Kijken of het dan wel lukt.’

Nu hadden ze achttien kamelen. De oudste zoon nam de helft, dat waren er negen. De middelste nam een derde, dat waren er zes. En de jongste kreeg zijn negende deel, dat waren er twee. Negen plus zes plus twee… is gelijk aan zeventien. Eén kameel bleef er dus over van de achttien, en die gaven ze terug aan de oude vrouw.

Net zoals de verdeling van deze zeventien kamelen lijken onderhandelingen soms onbegonnen werk en lijkt een kloof soms onoverbrugbaar. Maar als je iemand opzoekt die de zaak vanop een afstand kan zien, neutraal en onafhankelijk… dan kan die voor jou de achttiende kameel vinden: de doorbraak, waarna alles zich vanzelf oplost. Zo werkt mediation.

De mediator: een getrainde, onafhankelijke professional

Dit verhaal laat goed zien waarom je een buitenstaander nodig hebt als mediator. Iemand die neutraal is, kan objectief blijven, omdat hij niet (emotioneel) betrokken is. Hij heeft een meta-perspectief en kan het overzicht bewaren. Een collega of leidinggevende zit middenin de situatie en mist dat overzicht. Ook externe preventieadviseurs hangen af van beslissingen van hun klanten (‘de betalende partij’), en kunnen zich daardoor niet neutraal opstellen. Vakbonden, advocaten kiezen een kant… Erkende mediators worden daarnaast getraind in het leiden van bemiddelende dialooggesprekken. Een deskundig mediator weet hoe hij ervoor kan zorgen dat in het gesprek een waarderende, neutrale ondertoon wordt gehanteerd, en dat de dialoogoplossingsgericht blijft.

Mediation heeft erkenning nodig

We zien dus dat mediation nodig is en werkt, maar veel te laat en te weinig wordt ingezet.

Ontbreken van een wettelijk kader

Op dit moment is mediation niet wettelijk gedefinieerd en is de uitkomst vrijblijvend. Mensen grijpen dan ook makkelijk naar wat door de overheid wél wordt geruggesteund: de tussenkomst van advocaten, vakbonden, politie, of, wanneer de problemen hun weerslag hebben op hun gezondheid: artsen en psychologen. Zo belanden ze echter vaak bij de verkeerde persoon, iemand die hen niet écht kan helpen bij hun probleem.

Mensen krijgen niet de hulp die ze nodig hebben

Rechtszaken en procedures zorgen voor strafmaatregelen. Een arts kan psychosomatische kwalen fysiek verzachten. Een psycholoog of coach kan helpen bij de emotionele last die voortkomt uit een aanslepend conflict. Maar als het probleem eronder niet wordt aangepakt, dan zijn al deze maatregelen niet meer dan een doekje voor het bloeden.

Relationele problemen moeten opgelost worden op relationeel niveau.

Als de andere partij of de context niet betrokken wordt bij de oplossing, dan wordt het probleem niet ten gronde aangepakt. Dan is er geen relationeel herstel mogelijk, maar ook geen individuele groei of ontwikkeling.

Zolang preventiediensten, vakbonden, huisartsen, leidinggevenden, HR, directie… bij relationele problemen niet doorverwijzen naar een onafhankelijke mediator blijft het knokken – zowel voor de betrokken persoon die in de ellende zit, als voor de bemiddelaars die het werk niet krijgen dat ze zo graag zouden doen.

Wanneer schakel je een mediator in?

Eén duidelijk criterium: de relationele dimensie

Psychologen en coaches kunnen zeker behulpzaam zijn bij het verwerken van de emotionele last rondom conflicten of scheeflopende communicatie. Artsen kunnen met medicijnen tijdelijk verlichting bieden bij psychosomatische kwalen die daarbij de kop opsteken. Geen van deze hulpverleners kan echter het onderliggende probleem ten gronde aanpakken, omdat bij hen de context buiten beschouwing blijft.

De grootste gemene deler van elke situatie waarin een mediator nuttig werk kan doen is de relationele dimensie van het probleem: er is sprake van een context, waarin andere personen van invloed zijn.Wanneer dit aan de orde is, dan is dat het signaal om een mediator in te schakelen.

Voor werkgevers, organisaties, leidinggevenden, personeelsdiensten

Wanneer schakel je als leidinggevende of verantwoordelijke een mediator in? Wanneer je mensen ziet ruziemaken, zeker. Maar liefst al eerder, op het moment dat:

• mensen elkaar vermijden;
• personen niet meer in de groep aanvaard worden;
• iemand ineens zwijgt op vergaderingen;
• mensen zich terugtrekken,
• regelmatig ziek zijn of tekenen van burn-out vertonen (aan burn-out ligt naar mijn ervaring in negentig procent van de gevallen een conflict ten grondslag).

Ook wanneer je voelt dat je eigen leiderschapsstijl wrevel opwekt, en je de uitdaging durft aangaan om deel van de oplossing te zijn, is een mediator de juiste persoon om te raadplegen.

Dokters, psychologen, hulpverleners

Wanneer je merkt dat fysieke kwalen(nekpijn, hoofpijn, vele vage klachten, …) of psychologische problemen (depressie, burn-out, stress, …) gerelateerd zijn aan een andere persoon, dan kun je een patiënt of cliënt doorsturen naar een mediator.

Tot slot…

Een duidelijke definitie van mediation ontbreekt, een wettelijk bindend kader eveneens en mensen zijn amper bekend met het begrip mediation. Dat alles zal niet vanzelf veranderen. En dus vraag ik aan alle mediators: word wakker! Wees bereid om outreachend te werk te gaan. Maak jezelf bekend, praat over mediation, schrijf blogs, laat van je horen! Mediation zit niet in de biologie van de mens, de vreedzame oplossing moet gecultiveerd worden. Dat kunnen wij doen door de waarde ervan te blijven herhalen en voor het voetlicht te halen. Momenteel blijft de geweldcirkel overal ter wereld draaien… wat een geschenk kunnen we mensen geven met het vreedzame alternatief van de dialoog.

Artsen, psychologen en andere hulpverleners doen mooi werk op hun eigen gebied. De mediator verdient echter erkenning voor zijn eigen taak en werkterrein, als de objectieve buitenstaander die – overal waar een conflict dreigt om een relatie onherroepelijk te beschadigen – de achttiende kameel kan aanreiken die de doorbraak brengt.